TUTA ABSOLUTA ( DOMATES GÜVESİ )

1. Taksonomi ve Sistematik Konum

• Familya: Gelechiidae
• Alt familya: Gelechiinae
• Cins: Tuta
• Tür: Tuta absoluta (Meyrick, 1917)
• Ortak Adı: Tomato leafminer, tomato borer, domates güvesi

🦋 2. Morfolojik Özellikler

🔹 Ergin (Güve)

• Küçük, grimsi-kahverengi renkli, kanat açıklığı: 10-12 mm
• Ön kanatlar uzun ve dar, gümüşümsü gri renkte; üzerinde koyu benekli desenler bulunur.
• Antenler ipliksi (filiform), vücut uzunluğu: 5-7 mm
• Dişiler erkeklere göre biraz daha büyüktür.

🔹 Yumurta

• Renk: Başlangıçta inci beyazı, sonra sarımsı
• Şekil: Oval, uzunumsu
• Büyüklük: 0.35 mm uzunluk, 0.22 mm genişlik
• Dişi başına 250–300 adet, bazen 400'e kadar yumurta

🔹 Larva

• 4 instar geçirir
• Renk: Erken evrede beyaz, son evrede yeşilimsi pembe
• Baş kapsülü koyu kahverengi
• Maksimum boy: 8–9 mm
• Fotofobiktir: ışık altında çok az dışarı çıkar, genellikle bitki dokusu içinde yaşar.

🔹 Pupa

• Serbest pupa (obtect pupa)
• Genelde toprak yüzeyine yakın, bazen bitki artıkları içinde bulunur.
• Renk: Önceleri açık kahverengi, olgunlaşınca koyulaşır.
• Boy: 4.5–5.5 mm
• Pupasyon süresi: Sıcaklığa bağlı olarak 4–10 gün

🔄 3. Yaşam Döngüsü (Biyoloji)

🔬 Optimum gelişim sıcaklığı: 25–28°C

• 10–12 döl/yıl verir (seralarda daha fazla olabilir)
• Gelişim süresi (25°C'de): 23–28 gün
  • Yumurta: 4–6 gün
  • Larva: 12–15 gün
  • Pupa: 5–10 gün
  • Ergin ömrü: 10–15 gün (dişi), 6–7 gün (erkek)

🔬 4. Zarar Şekli ve Bitki Üzerindeki Etkileri

🔸 Yaprak Zararı

• Mine şeklinde galeriler oluşturur.
• Parankima dokusu zarar görür, fotosentez kapasitesi düşer.
• Sekonder enfeksiyonlara (Alternaria, Botrytis vb.) davetiye çıkarır.

🔸 Sürgün Zararı

• Apikal büyüme noktası zarar görür.
• Çiçek ve meyve tutumu azalır, bodurlaşma ve deformasyon görülür.

🔸 Meyve Zararı

• Yüzeyden galeri açarak içeri girer.
• Pazar değeri sıfırlanır.
• Özellikle çeri domateslerde büyük ekonomik kayıplara neden olur.

🔸 Zarar Eşiği (EIL – Economic Injury Level)

• Seralarda: %1'den fazla yumurta veya larva saptandığında müdahale edilmelidir.
• Açık alanda: %2–3 zararlı yoğunluğu kritik eşik olabilir.
• Feromon tuzaklarında haftalık 4–5 adet ergin yakalanması mücadele eşiğidir.

🛠️ 5. Mücadele Stratejileri

A. Biyoteknik Mücadele

• Cinsel çekici feromonlar (E,Z-N-tetradecadien-1-yl acetate)
  • Su tuzakları veya delta tipi tuzaklarda kullanılır.
  • Eşik değer: haftada tuzak başına 3-5 güve → mücadele zamanı
• Kitle yakalama: 40–60 tuzak/ha
• Karma tuzaklar: ışık + feromon entegre sistem

B. Biyolojik Mücadele

• Parazitoitler:
  • Trichogramma pretiosum, T. achaeae (yumurta parazitoitleri)
• Predatörler:
  • Nesidiocoris tenuis (Miridae), Macrolophus pygmaeus
• Bakteriyel Biyopestisitler:
  • Bacillus thuringiensis var. kurstaki
  • Etkili ancak larvalar tünel açmadan önce uygulanmalıdır.

C. Kimyasal Mücadele

• IRAC grubu dönüşümlü ilaç kullanımı şarttır.
• Etki grubu örnekleri:
  • Grup 6: Emamectin benzoate
  • Grup 28: Chlorantraniliprole
  • Grup 5: Spinetoram, Spinosad
  • Grup 23: Spirotetramat
  • Grup 15: Lufenuron, Novaluron (larval gelişim inhibitörü)
• Uygulama zamanı: İlk larva çıkışı saptandığında (erken dönem)
• Rezidü süresi, biyo-çözülme ve faydalı fauna üzerindeki etkisi dikkate alınmalı

📌 Önemli Notlar

• Tuta absoluta hızla direnç geliştirebilir, bu nedenle:
  • Aynı etki mekanizmasına sahip ilaçlar art arda kullanılmamalı.
  • Popülasyon takibi feromon tuzaklarıyla sürekli yapılmalıdır.
  • Biyolojik ve biyoteknik yöntemlerle entegre yaklaşım uygulanmalıdır.